Nadnercza – co to za gruczoły i gdzie się znajdują?
Nadnercza to parzyste gruczoły dokrewne, które odgrywają kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu ludzkiego organizmu. Są one niezbędne do życia, a ich prawidłowe działanie wpływa na wiele procesów fizjologicznych. Lokalizują się one strategicznie nad górnym biegunem każdej z nerek, stąd ich nazwa. Mimo niewielkich rozmiarów, ich wpływ na organizm jest ogromny. Gruczoły te są częścią skomplikowanego układu hormonalnego, a ich praca jest ściśle regulowana przez oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. Zrozumienie, czym są nadnercza i gdzie są zlokalizowane, to pierwszy krok do poznania ich złożonych funkcji i potencjalnych schorzeń.
Budowa i histologia nadnerczy: kora i rdzeń
Każde nadnercze składa się z dwóch odrębnych części, które różnią się zarówno budową histologiczną, jak i funkcjami, jakie pełnią. Są to kora nadnerczy oraz rdzeń nadnerczy. Kora stanowi zdecydowaną większość masy gruczołu, bo aż 80-90%, i jest odpowiedzialna za produkcję hormonów steroidowych. Rdzeń natomiast, położony w centrum, wytwarza hormony typu katecholaminy. Ta dychotomiczna budowa pozwala na specjalizację i efektywne zarządzanie różnorodnymi funkcjami, które nadnercza regulują w organizmie.
Hormony nadnerczy: jakie produkują i jakie mają funkcje?
Nadnercza są fabryką niezwykle ważnych hormonów, które krążą we krwi i docierają do wszystkich komórek organizmu, wpływając na jego metabolizm, reakcje na stres, gospodarkę wodno-elektrolitową, a nawet rozwój cech płciowych. Wśród tych kluczowych substancji znajdują się hormony steroidowe produkowane w korze oraz katecholaminy wytwarzane w rdzeniu. Zrozumienie ról poszczególnych hormonów jest kluczowe dla pojmowania, jak ważne są nadnercza dla naszego zdrowia.
Kortyzol – hormon stresu
Kortyzol, znany powszechnie jako „hormon stresu”, jest glikokortykoidem produkowanym przez korę nadnerczy. Jego główną rolą jest mobilizacja organizmu w odpowiedzi na sytuacje stresowe, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Kortyzol wpływa na metabolizm, zwiększając poziom glukozy we krwi poprzez stymulację glukoneogenezy w wątrobie i hamowanie jej zużycia przez tkanki obwodowe. Ma również działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne, co jest istotne w krótkotrwałej reakcji na uraz, ale może prowadzić do problemów przy przewlekłym nadmiarze. Reguluje także ciśnienie krwi i wpływa na metabolizm tłuszczów oraz białek.
Aldosteron – regulacja gospodarki wodnej
Aldosteron jest mineralokortykoidem, za którego produkcję odpowiada kora nadnerczy. Jego podstawową funkcją jest regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu, przede wszystkim poprzez wpływ na nerki. Aldosteron powoduje zwiększone wchłanianie zwrotne sodu i wody w kanalikach nerkowych oraz zwiększone wydalanie potasu. Dzięki temu pomaga utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi oraz równowagę płynów i elektrolitów w organizmie. Jego działanie jest kluczowe dla utrzymania objętości krwi krążącej i ciśnienia tętniczego.
Androgeny i katecholaminy
Oprócz kortyzolu i aldosteronu, kora nadnerczy produkuje również niewielkie ilości androgenów, które są męskimi hormonami płciowymi. U kobiet te androgeny nadnerczowe odgrywają rolę w rozwoju cech płciowych i libido, a ich nadmiar może prowadzić do takich objawów jak hirsutyzm. Z kolei rdzeń nadnerczy, pod wpływem bodźców nerwowych, wytwarza katecholaminy – adrenalinę i noradrenalinę. Te hormony są kluczowe w reakcji organizmu na stres typu „walcz lub uciekaj”, powodując przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, mobilizację glukozy i przygotowanie mięśni do szybkiego działania.
Najczęstsze choroby nadnerczy – objawy i diagnostyka
Dysfunkcje nadnerczy mogą prowadzić do szeregu poważnych zaburzeń zdrowotnych, wynikających z nadmiaru lub niedoboru produkowanych przez nie hormonów. Objawy są zróżnicowane i często niespecyficzne, co utrudnia diagnostykę. Poniżej przedstawiamy najczęściej występujące choroby nadnerczy.
Zespół Cushinga i choroba Addisona
Zespół Cushinga to stan charakteryzujący się nadczynnością kory nadnerczy, prowadzącą do nadmiernego wydzielania kortyzolu. Typowe objawy obejmują przyrost masy ciała z gromadzeniem tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha i twarzy („twarz księżycowata”), osłabienie mięśni, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, osteoporozę oraz charakterystyczne przebarwienia skóry i rozstępy. W przeciwieństwie do niego, choroba Addisona jest wynikiem niedoczynności kory nadnerczy, czyli niewystarczającej produkcji kortyzolu i często aldosteronu. Objawy to postępujące osłabienie, zmęczenie, utrata masy ciała, obniżone ciśnienie krwi, nudności, wymioty, bóle brzucha, a także charakterystyczne przebarwienia skóry na tle hipoglikemii i hiponatremii.
Guz chromochłonny i hiperaldosteronizm
Guz chromochłonny (pheochromocytoma) to nowotwór rdzenia nadnerczy, który nadmiernie produkuje katecholaminy. Prowadzi to do napadowych lub utrwalonych wzrostów ciśnienia tętniczego, którym towarzyszą bóle głowy, kołatanie serca, nadmierne pocenie się, bladość skóry i uczucie lęku. Zespół Conna, czyli pierwotny hiperaldosteronizm, spowodowany jest nadmiernym wydzielaniem aldosteronu, najczęściej przez gruczolaka lub rozrost kory nadnerczy. Skutkuje to opornym na leczenie nadciśnieniem tętniczym, hipokaliemią (niskim poziomem potasu), osłabieniem mięśni, częstomoczem i wzmożonym pragnieniem.
Rak nadnercza i incydentaloma
Rak nadnercza to rzadki, ale agresywny nowotwór złośliwy pochodzący z kory nadnerczy. Objawy są często niespecyficzne i mogą obejmować ból brzucha, wyczuwalny guz, objawy związane z nadprodukcją hormonów (np. zespół Cushinga, wirylizacja) lub ogólne osłabienie i utratę masy ciała. Incydentaloma nadnerczy to guz nadnercza wykryty przypadkowo podczas badań obrazowych wykonywanych z innych powodów. Kluczowe jest dalsze postępowanie diagnostyczne, aby określić, czy guz jest hormonalnie czynny, czy stanowi potencjalne zagrożenie złośliwością, co wymaga dalszej obserwacji lub leczenia.
Leczenie chorób nadnerczy
Leczenie chorób nadnerczy jest ściśle uzależnione od przyczyny schorzenia, rodzaju zaburzenia hormonalnego oraz stanu klinicznego pacjenta. Celem terapii jest przywrócenie prawidłowego poziomu hormonów i złagodzenie lub wyeliminowanie objawów choroby.
Metody diagnostyczne i badania
Podstawą prawidłowej diagnozy chorób nadnerczy są specjalistyczne badania laboratoryjne oraz metody obrazowania. Badania hormonalne obejmują oznaczenie poziomu poszczególnych hormonów we krwi i moczu, często w określonych porach dnia lub po specjalnych testach stymulacji lub supresji. Przykładowo, w diagnostyce zespołu Cushinga bada się poziom kortyzolu w dobowej zbiórce moczu lub wykonuje nocny test hamowania deksametazonem. W przypadku podejrzenia guzów nadnerczy, wykorzystuje się badania obrazowe, takie jak ultrasonografia (USG), tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) jamy brzusznej, które pozwalają uwidocznić lokalizację, wielkość i charakterystykę ewentualnych zmian. Wrodzony przerost kory nadnerczy (WPN) rozpoznaje się na podstawie badań genetycznych i poziomu hormonów steroidowych we krwi.
Dodaj komentarz